مسجد زيتونه
|
کشور |
تونس |
|
شهر |
سه و نيم كيلومترى شهر قديمى قرطاجنه |
| |
| مشاهده در نقشه | |
مسجد جامع زیتونه از بزرگ‌‌ترین مساجد جامع تونس است که در فاصله‌ى سه و نیم کیلومترى شهر قدیمى قرطاجنه در شمال افریقا واقع است. این مسجد روى ویرانه‌هاى یک مسجد قدیمى و در بعضى از اجزا، به تقلید از مسجد جامع قیروان ساخته شده است. این مسجد فعالیت‌ها و وظایف یک دانشگاه دینى را در افریقا ایفا کرده است. در سال ۱۳۸۱ هجرى حکومت تدریس را ممنوع نمود و مسجد تنها براى نماز خواندن باقى ماند.
بناى آن
پس از فتح تونس توسط اعراب در سال ۷۹ هجرى (۶۹۸ میلادى)، براى اقامه‌ى نماز و نشر دین اسلام نیاز به مساجد رخ نمود. از این رو به همت شیخ حسان بن نعمان غسانى اولین مسجد در شمال افریقا ساخته و «مسجد جامع زیتونه» نامیده شد. علت این نام‌گذارى آن بود که در معبدى که مسجد در آن بنا گردید درخت زیتونى وجود داشته است. همچنین گفته شده است به علت فراوانى درختان زیتون در منطقه‌اى که مسجد در آن بنا گردید نام «زیتونه» بر آن نهاده شد.
توسعه و بازسازى
در سال ۱۱۴ هجرى (۷۳۳ میلادى) والى افریقا امیر عبدالله بن الحبحاب به توسعه و بازسازى مسجد زیتونه پرداخت. از جمله این که پى‌هاى آن را قوّت و استحکام بخشید.
در سال ۲۵۰ هجرى (۸۶۴ میلادى) در دوران خلیفه المستعین بالله، ابو ابراهیم احمد اغلبى گنبد مسجد را ساخت.
در سال ۳۸۱ هجرى (۹۹۱ میلادى) ابوالفتح منصور بن ابو الفتوح یوسف بن زیرى دومین پادشاه سلسله‌ى صناجیان به تعمیر و ترمیم گنبد تالار مسجد جامع زیتونه پرداخت.
در سال ۷۴۷ هجرى یعنى در زمان حکمرانى محمد المستنصر بن ابو زکریا، از طریق بناى آب انبار، آب به مسجد جامع زیتونه آورده شد. امراى شیعى مذهب خاندان مهدى و خاندان حفص که از سلاطین تونس بودند به این مسجد اهتمام کردند. و کار بازسازى و به‌‌سازى مسجد در دوران زیاده الله دوم از خاندان اغلبیان به پایان رسید.
در سده‌ى سیزدهم میلادى و در دوران خلیفه المستنصر بالله الحفصى چشمه‌ى آبى در مسجد وجود داشت. هنگامى که این چشمه خشکید در جاى آن ۶۰۰ نهال زیتون کاشته شد که این خود نشان‌گر وسعت زمینى است که مسجد در آن ساخته شده است.
در سال ۱۳۱۲ هجرى (۱۸۹۴ میلادى) گلدسته‌ى مسجد در جاى گلدسته قدیمى بر دست مهندس سلیمان النیقرو ساخته شد. در سال ۱۳۵۷ هجرى (۱۹۳۹ میلادى) آخرین ترمیم و تعمیر مسجد صورت گرفت.
جزئیات بنا
مسجد جامع زیتونه سوّمین مسجد جهان اسلام و عرب است؛ که بر اساس طرح مسجد قیروان ساخته شده است. این مسجد عرصه‌اى مستطیل شکل دارد. صحن آن در سمت جنوب شرقى قرار دارد. و این صحن از سمت رواق قبله رو‌باز است. در مقابل صحن از سه طرف سقیفه‌هایى متکى بر ستون قرار دارد که هر یک ایوانى را تشکیل مى‌دهند. در بخش غربى مسجد مناره‌اى زیبا به ارتفاع ۴۳ متر ساخته شده که از درون و بیرون مسجد قابل مشاهده است. در رواق قبله ایوان هاى متعددى قرار دارد که ستون‌هاى کوتاه داراى تاج و قوس آن ها را از یکدیگر جدا مى‌کند. تعداد این ستون‌ها چهارده عدد است و عمود بر دیوار قبله است. روى قسمت بیرونى مقابل صحن کتیبه هایى به خط کوفى از آیات قرآنى وجود دارد.
در رواق قبله دو گنبد وجود دارد: یکى بر فراز مربع مقابل محراب قرار دارد ؛ و دومى بالاى منطقه مربعى که در انتهاى ایوان میانى‌قرار دارد. گنبد به شکل چند ضلعى است و در پایین آن کتیبه هایى تاریخى وجود دارد. در سمت راست محراب اتاقکى کوچک وجود دارد که منبر چوبین متحرک مسجد در آن نگه دارى مى‌شود. مسجد ۱۳ در ورودى دارد که از چوب صندل ساخته شده‌اند. در صحن مسجد جامع زیتونه آب‌انبارى وجود دارد که یاد‌آور دوران خشکسالى پدید آمده در تونس در سده‌‌هاى گذشته است.
در این مسجد همچنین کتابخانه‌اى ارزشمند ساخته شده که هزاران کتاب را در خود جاى داده است. بناى این کتابخانه به سال ۶۱۶ هجرى (۱۳۹۳ میلادى) باز مى‌گردد. اما در سال ۹۷۰ هجرى و در دوران حکمرانى امپراتور شارلکن، اسپانیایى ها تونس را اشغال نموده، حرمت مسجد را شکستند. آنان کتابخانه را ویران و محتویات مسجد را تخریب و با شمشیرهاى خود کتاب ها و مخطوطات موجود را پاره پاره کردند.